Fen Bilimleri Sesin İşitmedeki Rolü Ders Planı 5E Modeli

Fen bilimleri dersinde sesin işitmedeki rolü konusunu işledik. Ses şiddetinin işitme için önemli olduğunu gözlemledik. Ses şiddeti ile uzaklık arasındaki ilişkiyi açıkladık.

Fen Bilimleri Sesin İşitmedeki Rolü Ders Planı 5E Modeli 

BÖLÜM 1 

• DERSİN ADI: Fen Bilimleri 
• SINIF: 3. Sınıf 
• ÜNİTE ADI / NO: Çevremizdeki Işık ve Sesler / Fiziksel Olaylar 
• KONU: Sesin İşitmedeki Rolü 
• ÖNERİLEN SÜRE: 6 ders saati 
• BELİRLENEN SÜRE: 30 dakika 

BÖLÜM 2 

ÖĞRENCİ KAZANIMI

• F.3.5.4.1. Ses şiddetinin işitme için önemli olduğunu gözlemler ve her sesin insan kulağı tarafından işitilemeyeceğini fark eder.
• Ses şiddetinin, sesi duyabilmemizi sağlayan özellik olduğu vurgulanır.
• F.3.5.4.2. Ses şiddeti ile uzaklık arasındaki ilişkiyi açıklar.
• Ses şiddeti ile uzaklık arasındaki matematiksel ilişki verilmez.

BİLİMSEL SÜREÇ BASAMAKLARI

• Nesneleri (cisim, varlık) veya olayları çeşitli yollarla bir veya daha çok duyu organını kullanarak gözlemler.
• Bir cismin şekil, renk, büyüklük ve yüzey özellikleri gibi çeşitli özelliklerini belirler.
• Olmuş olayların sebepleri hakkında gözlemlere dayanarak neden-sonuç ilişkileri kurabilir. Açıklamalar önerir.
• İşlenen verileri ve oluşturulan modeli yorumlar.
• Elde edilen bulgulardan desen ve ilişkilere ulaşır.
• Analitik düşünme becerisi gelişir.

ÜNİTE KAVRAMLARI

Ses şiddeti ile işitme arasındaki ilişki, işitme kaybı

ÖĞRETME - ÖĞRENME YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Buluş yoluyla öğretim stratejisi, bilgisayar destekli öğretim, soru- cevap öğretim tekniği, anlatım yöntemi, örnek olay incelemesi, deney yöntemi, gözlem yapma, kavram haritası, beyin fırtınası

KULLANILAN ARAÇ GEREÇLER ve KAYNAKLAR

• Deneylerde yazılı olan deney malzemeleri, akıllı tahta
• 3. sınıf Fen Bilimleri kitabı (MEB)
• Youtube
• Google görseller

BÖLÜM 3

ÖĞRETME - ÖĞRENME ETKİNLİKLERİ

GİRİŞ

Öğretmen derse bir hikâye okuyarak başlar.

KEŞFETME

Hikâyeden yola çıkarak öğrencilere sorular sorup düşünmelerini destekler ve hikâyenin devamını getirerek bu soruların yanıtlarını derslerinde bulacaklarını söyleyip öğrencileri güdüler. Derste öğrenilecek konu öncesinde bu aşamada beyin fırtınası yaptırılır. İp bardak deneyi yapılır. Öğrencilerin sesin nasıl işitildiğini ve kulak zarının önemini anlayabilmeleri için bir video izletilir. Daha sonra ses titreşim deneyi yapılır. Ses şiddeti ve işitme arasındaki ilişki deneyi yaptırılır.

AÇIKLAMA

Ses şiddeti ve işitme arasındaki ilişki deneyinden yola çıkılarak öğrencilere sorular sorulur ve verilen cevaplar üzerinde konuşulur, öğretmen eksik kalan kısımları tamamlar.

DERİNLEŞTİRME

Açıklama kısmında öğrenilenlerin pekiştirilmesi için öğretmen sınıfa getirdiği bazı müzik aletlerini kullanarak ‘Ne kadar duyuyorsun?’ etkinliğini yapar.

Daha sonra sesin şiddetini gösterebilmek için ‘Şiddetli ses deneyi’ yapılır.

DEĞERLENDİRME

Hangi sesin daha şiddetli olduğunu kavrayabilmeleri için karşılaştırma etkinliği yapılır.

Kavram haritasındaki boşluklar öğrencilerle birlikte doldurulur.

ÖĞRETME-ÖĞRENME ETKİNLİKLERİ

GİRİŞ

Öğretmen sınıfa girer. Öğrencilere ‘Çocuklar bugün dersimize bir hikâye ile başlayalım mı?’ der ve ‘GÜRÜLTÜLÜ BİR SABAH’ (EK-1) isimli hikâyeyi okumaya başlar.

KEŞFETME

(Öğretmen hikâyeye ara verir ve öğrencilerle aşağıdaki soruları sorar ve cevapları hakkında sınıfta konuşulur…)

Öğrencilere babasının Esin’i neden duymadığı hakkında tahminleri sorulur.

(Hikâyeye devam edilir.)

Hikâyeyi bitiren öğretmen öğrencilerden kulaklarını kapatmalarını ister. Öğrenciler kulaklarını kapattıktan sonra öğrencilere sorular sorar. Ardından öğrencilerin kulaklarını açmalarını ister ve neden cevap vermediklerini sorar. Bunun üzerine sınıfta konuşulur. Daha sonra tahtaya bir öğrenci gelir. Öğrencinin ses çıkartarak arkadaşlarına doğru yürümesi istenir bu sırada da arkadaşlarının kulakları az önceki gibi kapalıdır. Ses çıkarma işlemi bittikten sonra tahtadaki arkadaşının çıkardığı sesleri duyup duymadığı sınıfa sorulur ve bu konu üzerinde konuşulur.

Evet çocuklar bizler de bugün hep beraber Esin’in pencereyi açınca ve babasına doğru yaklaştıkça neden sesi daha fazla duyduğunu öğreneceğiz.

‘Haydi başlayalım!’ der.

Ses deyince aklınıza ne geliyor? Sorusu sorulur. Gelen cevaplar tahtaya yazılarak sınıfta beyin fırtınası yapılır.

Sesi hissettirmek için öğrencilere ‘İp ve Bardak deneyi’ yaptırılır.

İP VE BARDAK DENEYİ

Öğrencilerin sesi hissetmeleri sağlamak için tahtaya iki öğrenci alınır ve öğretmenin önceden yapmış olduğu iki tane bardağın ortasından geçirilmiş ip yardımıyla oluşturulmuş bardaklar çocuklara verilir. Sırayla biri bardağın içine konuşması ve diğerinin de ipin diğer ucundaki bardağı kulağına koyup dinlemesi istenir. Nasıl bir ses duydukları sorulur.

Sesin nasıl duyulduğunu görebilmeleri için bir video izletilir ve video açıklanır. (EK-2)

Video izlendikten sonra ses titreşimini görmeleri için ses titreşim deneyi yaptırılır.

SES TİTREŞİM DENEYİ

https://www.youtube.com/watch?v=vY6BTjAARkA&t=7s

Linkteki videoda olduğu gibi düzenek öğretmen tarafından hazırlanır. Ders sırasında bir öğrenci tahtaya çıkarılır ve bardağın altındaki delikten bağırması istenir. Daha sonra öğrencilerle birlikte aynadan yansıyan lazerin hareketleri gözlemlenir. Bu lazer tek bir nokta iken neden bağırınca düz bir çizgi halini aldığı öğrencilere sorulur ve sınıfça konuşulur.

Deney bittikten sonra öğretmen sınıfa “Çevremizdeki her sesi duyabiliyor muyuz?” Diye sorar. Bu konu hakkında konuştuktan sonra ‘Ses şiddeti ile işitme arasındaki ilişki’ deneyine geçilir.

SES ŞİDDETİ İLE İŞİTME ARASINDAKİ İLİŞKİ

Malzemeler:

2 adet silgi, 2 adet kalem, cam bardak, çay kaşığı

Sınıf 4 gruba ayrılır.

-1. Grup: 2 adet silgi verilir. Silgileri birbirlerine sürtmeleri istenir.

-2. Grup: 2 adet kalem verilir. Kalemleri birbirine vurmaları istenir.

-3. Grup: Çay kaşığı ve cam bardak verilir. Çay kaşığı ile bardağa vurmaları istenir.

-4. Grup: Hiçbir şey verilmez. Gruptaki iki kişinin fısıltıyla birbirlerine bir şeyler söylemesi istenir.

Gruplardan sırayla öğrenciler gelip yaptıkları deneyi sınıf arkadaşlarına gösterirler. Sınıfça ses duyulup duyulmadığı duyulduysa nasıl bir ses duyulduğu duyulmadıysa neden duyulmadığı tartışılır. Zamana göre gruplar kendi aralarında yer değiştirirler kısaca istasyon tekniği şeklinde devam ederler. Bu sayede her öğrenci her gruptaki sesleri işitmiş olur.

AÇIKLAMA

Deneyde de gördüğümüz gibi her sesi işitemiyoruz. Bizim sesleri işitmemiz çıkardığımız ya da çıkan seslerin yüksekliği ile alakalıdır. Biz buna sesin şiddeti diyoruz. Ses şiddeti, seslerin işitilmesini sağlayan ses özelliğidir. Bir ses ne kadar şiddetliyse duymamız o kadar kolay olur. Fakat çok şiddetli sesler de vardır. İnsanın ürettiği ses arının ürettiği sesten şiddetlidir. Uçağın ürettiği ses otomobilin ürettiği sesten şiddetlidir.

Deneyde 4. grupta da gördüğümüz gibi kısık sesle konuşan iki kişinin birbirlerine ne söylediklerini çoğu zaman duyamazsınız. Yine, arkanızdan size sessizce yaklaşan birinin sesini duymakta zorlanırsınız fakat aynı kişi arkanızdan sizi yüksek sesle çağırdığında o kişinin sesini kolaylıkla duyarsınız. Bu durumda kişinin sesi, duyabileceğiniz şiddette olur.

Slaytta televizyon izleyen bir çocuk fotoğrafı gösterilir ve ‘öğrenci televizyonun sesini duyamamaktadır bu öğrenciye televizyonun sesini duyabilmesi için ne yapmasını önerirsiniz?’ diye sorulur. Cevaplar sınıfta tartışılır.

DERİNLEŞTİRME

Ne Kadar Duyuyorsun?  deneyi yapılır.

NE KADAR DUYUYORSUN?

Öğretmenin derse gelmeden hazırlamış olduğu bir tane davul ve bir tane marakas, seçilen 3 öğrenciye verilir. Öğrenciler ilk önce koridorda çalar daha sonra sınıfın içinde çalar. Sınıfın bu iki ses arasında nasıl bir fark olduğu sorulur. Koridorda çalan sesin neden daha az olduğu sorulur. Cevaplar sınıfta tartışılır. En son olarak, dersin başında öğrencilere okunan hikâye ile bu etkinlik arasında bağlantı kurulur ve çocuklara “Çocuklar şimdi anladık mı Esin babasının yanına giderken ve camı açtığında sesin neden daha fazla arttığını?” Sorusu sorulur. Daha sonra “Şiddetli Ses Deneyi” ne geçilir.

ŞİDDETLİ SES DENEYİ

Malzemeler:

Cam bardak, alüminyum folyo parçası, ip, ipi sabit bir şekilde tutan aparat, metal kaşık

Alüminyum folyo küçük bir top şekline getirilir. Bu top sabitlenmiş bir şekilde sarkan ipe bağlanır. Bağlanan top bardağın içinde olacak şekilde sarkıtılır. İpin sabit bir şekilde durduğuna emin olduktan sonra metal kaşık ile cam bardağa bir kez vurulur ve toptaki hareket gözlemlenir.

Bu deneyden sonra çocuklara şiddetli ses küçücük bir topun hareket etmesini sağlıyor. Bu yüzden şiddetli ses insan kulağına zararlıdır. Bunun sebebi kulak zarımızın çok hassas olmasıdır. Dersin başında sınıfa okunan hikayeye geri dönüş yapılarak şu cümle kurulur: “Esin’in babasının neden kulaklık taktığını şimdi anlayabiliyor musunuz?”

DEĞERLENDİRME

HANGİ SES DAHA ŞİDDETLİ ETKİNLİĞİ

Öğrencilere kırmızı ve mavi kartlar dağıtılır. Kartlar sırasıyla 1 ve 2 olarak numaralandırılır. Slaytta gösterilen iki resimden hangisi daha şiddetli ise 1 veya 2 numaralı karttan birini kaldırması istenir.

Gösterilecek olan ikili resimler:

Arı-İnsan

Uçak-Araba

Karınca-Arı

Aslan-Kedi

Bisiklet-Motor

KAVRAM HARİTASI

Boşluklar olan kavram haritasına doğru cevap üstteki kutucuktan seçilerek kavram haritası tamamlanır ve konu pekiştirilmiş olur.

DERSİN DİĞER DERSLERLE İLİŞKİSİ

Ne kadar duyuyorsun etkinliğinde öğrencilere vermiş olduğumuz müzik aletlerini müzik dersinde kendilerinin yapmalarını isteyebiliriz.

PLANIN UYGULAMASINA YÖNELİK AÇIKLAMA

Kazanımlar programda 6 ders saati belirtilmiştir. Bu planın uygulanma süresi 30 dakika ile sınırlıdır.

EK 1
GÜRÜLTÜLÜ BİR SABAH

Esin o sabah ‘tak tak tak’ sesi ile uyanmıştı. Sesin nereden geldiğini merak edip birden pencereye yöneldi. Pencereyi yavaşça açtı ve sesin daha da yükseldiğini fark etti. Bahçeye baktığında babasının bahçe kapısıyla uğraştığını gördü. Esin babasının ne yaptığını çok merak ediyordu. Babasına ne yaptığını sormak için “Baba!” diye seslendi ama babası duymadı. Esin sesini daha da yükselterek bir daha bağırdı fakat babası yine duymadı. Esin daha da meraklanmıştı. Esin babasının kendisini duyması için daha ne kadar bağırabilirdi ki… O sırada içeriden annesi seslendi: “Esin kızım uyandın mı?” Bunu duyan Esin “Uyandım anne” diye cevap verdi. Esin kendi kendine “Acaba annem beni duydu mu?” diye düşünürken annesi “Tamam kızım kahvaltı birazdan hazır olur.” Diye cevap verdi. Esin çok şaşırdı.  Annesi Esin’i duymuştu fakat babası duymamıştı. (Öğrencilere babasının Esin’i neden duymadığı hakkında tahminleri sorulur.) Esin bu olanlara anlam veremiyordu ve artık merakını gidermek istiyordu. Babasının yanına gitmeye karar verdi. Koşarak bahçeye çıktı. Babasına giderken attığı her adımda sesin daha da yükseldiğini fark etti. Artık babasının yanına gelmişti. Bir de ne görsün babasının kulağında tıkaçlar vardı.

EK 2

Videonun Türkçe hali:

Videonun kaynak linki: https://youtu.be/eQEaiZ2j9oc

Çeviri:

SESİN BEYNE YOLCULUĞU

Hiç sesin nereden geldiğini ve kaynağını merak ettiniz mi? Sesin beyne giden bütün yolu merak ettiniz mi?  Örnek olarak trampeti gösterelim. Trampet çaldığında ses dalgaları havada yayılmaya başlar. Dış kulak bu dalgaları yakalar. Daha sonra kulak kanalına iletilir. Daha sonra ses dalgaları kulak zarına iletilir. Bu ses dalgaları kulak zarını titreterek duymamızı sağlar.

NOT: Öğretmen videoyu anlatırken çeviri içinden konunun ve düzeyin uygunluğuna göre seçim yapmalıdır.

Fen bilimleri dersi sesin işitmedeki rolü konusu ders planı ile ilgili görüşlerinizi yorum yaparak bize bildirebilirsiniz.